معرفی رشته بیوتکنولوژی و بررسی گرایش های مختلف آن
بیوتکنولوژی که نام دیگر رشته زیست فناوری است، شامل استفاده از روش های علمی و فنی تخصصی برای تبدیل برخی مواد به کمک عوامل بیولوژیک مانند (ژن ها، میکروارگانیسم ها، آنزیم ها یا یاخته های گیاهی وجانوری و …) برای تولید یک کالا یا انجام خدمتی در صنایع مختلف از جمله پزشکی، کشاورزی، صنعتی ، صنایع دارویی و غذایی می شود.
مواردی مانند تولید خمیر مایه نان با استفاده از مخمرها ، استفاده از باکتری ها برای تجزیه ی پساب های صنعتی و تولید داروهای نوترکیب و واکسن به کمک پاتوژن های بیماری زا نمونه هایی از بیوتکنولوژی هستند.
گستردگی این رشته به حدی است که اقتصاد، بهداشت، درمان، محیط زیست، کشاورزی، صنعت، تغذیه و سایر جنبه‌های زندگی بشر را تحت تأثیر خود قرار داده است. به همین خاطر هست که زیست‌فناوری یکی از محور‌های اساسی توسعه در بسیاری از کشورها درنظر گرفته می شود و در تنظیم راهکارها و برنامه‌های ملی توجه جدی به آن می‌شود.
توانایی های مورد نیاز برای ورود به رشته بیوتکنولوژی
این رشته یک رشته تحقیق محور است. این موضوع به این معنی است که فردی که می خواهد در این رشته تحصیل و کار کند بایستی یک سری توانایی ها داشته باشد از جمله :
- حل مسئله پیچیده
- کار گروهی و مهارت های ارتباطی
- یک ذهن تحقیق
- توجه به جزئیات
- تفکر خلاقانه
- مهارت های تحلیلی
کارشناسی بیوتکنولوژی
رشته بیوتکنولوژی یک رشته میان رشته ای است و می توان از هردو رشته ریاضی و فیزیک و رشته علوم تجربی برای شرکت در آن کنکور داد، به همین دلیل هم افرادی که این رشته را انتخاب می کنند باید در دروس تخصصی هردو رشته مانند زیست و ریاضی و فیزیک استعداد و علاقه داشته باشند. پس از قبولی یک مصاحبه نیز از قبول شدگان می گیرند برای اینکه مطمئن شوند با رشته آشنایی دارند. اما بیشترین تاثیر را نمره قبولی فرد دارد نه مصاحبه. این رشته در مقطع کارشناسی دارای گرایش نمی باشد و دانشجویان در مقاطع بالاتر می توانند با انتخاب یکی از گرایش های این رشته به طور تخصصی تر تحصیلات خود را دنبال کنند. دانشجویان در این مقطع ملزم به پاس کردن ۱۳۲ واحد درسی مشترک علوم پایه، نظری، پزشکی، مهندسی و مبانی بیوتکنولوژی هستند.
مقطع کارشناسی ارشد رشته بیوتکنولوژی
برای رفتن به مقطع کارشناسی ارشد علاوه بر کسب حداقل نمره قبولی که معدل ۱۵ تعیین شده، فرد بایستی در یکی از آزمون های معتبر زبان نیز نمره تعیین شده را بیاورد. در دوره کارشناسی ارشد رشته به گرایش های تخصصی تر تقسیم می شوند، و افراد می توانند با توجه علاقه و استعداد خود یکی از این گرایش ها را انتخاب کنند.
معرفی گرایش های مختلف
در مقطع کارشناسی ارشد رشته بیوتکنولوژی به گرایش های مختلف و تخصصی تر تبدیل می شود. این گرایش ها شامل:
گرایش بیوتکنولوژی- میکروبی
در این گرایش دانشجوبان با مباحثی در زمینه های تولید آنزیم ها، پلی ساکاری ها، غذایی و دارویی، پروتئین ها، قارچ ها و مخمرها آشنا می شوند.
گرایش بیوتکنولوژی- محیطی و دریایی
در این گرایش دانشجویان با مباحثی مانند، رفع آلودگی دریاها، استخراج معادن از طریق بیولوژیک، بازسازی بیولوژیکی محیط، تصفیه فاضلاب ها و آلاینده های خطرناک و جامد آشنا می شوند.
گرایش رشته بیوتکنولوژی- مولکولی
در این گرایش دانشجویان در خصوص مباحثی شامل مهندسی پروتئین، غشا و سنسور های بیولوژیک، مهندسی ژنتیک، انجام تحقیقات بنیادی و تولید آنتی بادی های منوکلونال است.
گرایش رشته بیوتکنولوژی – پزشکی
در این گرایش دانشجویان بیشتر در زمینه های تشخیص بیماری های عفونی، تعیین نقشه ژنی و درمان های مولکولی، تشخیص بیماری های ارثی و سرطانی، کاربرد این رشته در پزشکی قانونی، تولید مواد تشخیصی، تولید واکسن ها، تولید فرآورده های نوترکیب به فعالیت می پردازند.
گرایش رشته بیوتکنولوژی – فراورش زیستی
در این گرایش دانشجویان با مباحثی مانند طراحی آنزیم ها و داروها، راکتورهای بیوشیمایی، تکنولوژی فراورش مواد غذایی آشنا می شوند و در همین زمینه فعالیت می کنند.
گرایش بیوتکنولوژی- کشاورزی
در این گرایش دانشجویان در زمینه های تولید بذر و نهال مقاوم در شرایط نامناسب محیط، کشت سلول و بافت گیاهی، مهندسی ژنتیک گیاهی، تعیین نقشه ژنی گیاهی، تولید کودهای زیستی با منشاء گیاهی، بیماری های متداول و حشرات وآفات عمده، تولید آنزیم ها با منشاء گیاهی ، تولید هورمون ها با منشاء گیاهی به فعالیت می پردازند.
دروس
مانند هر رشته دیگری ، رشته بیوتکنولوژی نیز دارای یک سری دروس مشترک در گرایش های مختلف و یک سری دروس تخصصی در هر گرایش می باشد. که در زیر به توضیح این موارد پرداخته ایم.
دروس مشرک بین گرایش های مختلف رشته بیوتکنولوژی
روانشناسی عمومی، فلسفه عمومی، فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی، فلسفه و روش شناسی علوم، تاریخ علم، روش تحقیق، مبانی منطق، منطق ریاضی، اصول و مبانی مدیریت صنعتی، آشنایی با قرآن کریم، مبانی علم حقوق و روابط بین‌الملل، اصول علم اقتصاد، ریاضی عمومی، آمار و احتمالات، محاسبات علمی عددی، شیمی عمومی، شیمی‌آلی، شیمی تجزیه، شیمی فیزیک، مکانیک، الکتریسته و مغناطیس، موج و حرارت، فیزیک جدید، زیست‌شناسی عمومی، زیست‌شناسی سلولی، زیست‌شناسی مولکولی، ژنتیک عمومی، ژنتیک میکروارگانیسم‌ها، اصول مهندسی ژنتیک، میکروبیولوژی عمومی، میکروبیولوژی کاربردی، بیوشیمی ساختمانی، متابولیسم، روشهای بیوشیمی و دستگاه‌ها، ایمنی‌شناسی، زیست‌شناسی پرتوی، اصول مهندسی بیوشیمی، موازنه جرم و انرژی، مکانیک سیالات، انتقال حرارت، انتقال جرم، مبانی بیوتکنولوژی پزشکی، مبانی بیوتکنولوژی مولکولی، مبانی بیوتکنولوژی کشاورزی، مبانی بیوتکنولوژی محیطی، مقررات زیست ایمنی.
دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی- میکروبی
- میکروبیولوژی محیطی
- فیزیولوژی میکروارگانیسم
- بیوتکنولوژی آرکی باکترها
- بیوتکنولوژی غذایی
- پدیده های تخمیری
- پروتئین ها و پلی ساکاریدهای میکروبی
- آنتی بیوتیک ها
- بیوتکنولوژی قارچ ها
دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی- محیطی و دریایی
- پاک سازی بیولوژیکی آلاینده های خطرناک
- تصفیه بیولوژیکی فاضلاب ها
- آلودگی دریا و بیوتکنولوژی دریایی
- میکروبیولوژی محیطی
- پاکسازی زیستی
- مدلسازی و شبیه سازی فرآیندها
- فروشوئی میکروبی
- معادلات دیفرانسیل
- شیمی فیزیک
دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی- مولکولی
- مهندسی ژنتیک پیشرفته
- ساختمان و عمل اسیدهای نوکلئیک
- آنزیمولوژی
- ساختمان و عمل پروتئین ها
- بیولوژی سلولی- مولکولی تکوینی
- زیست شناسی مولکول پیشرفته
- شیمی فیزیک
دروس تخصصی گرایش رشته بیوتکنولوژی- پزشکی
- ایمنی شناسی سلولی – مولکولی
- ایمونوژنتیک
- متابولیت های میکروبی
- ژنتیک پزشکی
- مهندسی ژنتیک پیشرفته
- فرآورده های نوترکیب
- فاراماکوژنتیک
- آنزیمولوژی
دروس تخصصی گرایش رشته بیوتکنولوژی- فراورش زیستی
- معادلات دیفرانسیل
- شیمی فیزیک
- مهندسی واکنش‌های شیمیایی
- پدیده‌های انتقالی در سیستم‌های بیوشیمی
- فرآیندهای جداسازی
- مبانی بیوتکنولوژی تخمیر
- کنترل فرآیند
- طرح و اقتصاد مهندسی
- طراحی راکتورهای بیوشیمیایی(بیوراکتورها)
دروس تخصصی گرایش بیوتکنولوژی- کشاورزی
- سیتوژنتیک (کلاسیک و نوین)
- اصول اصلاح نباتات
- اصلاح نباتات پیشرفته
- کشت بافت گیاهی و کاربردهای آن
- تعیین نقشه ژنی گیاهی (کلاسیک ونوین)
- ژنتیک مولکولی گیاهی
- روشهای نوین انتقال ژن به گیاهان
- آفات و بیماری‌های گیاهی
- مهندسی ژنتیک پیشرفته
بازارکار و آینده شغلی
این رشته هنوز در ایران جایگاه خود را نیافته است. از این رو فرصت های شغلی بیشتر به صورت فرصت های تحقیقاتی است. وظایف شغلی برای مشاغل زیست فناوری نیز با توجه به شغل متفاوت است. اگرچه به معنای کلی ، این متخصصان وظایفی مانند:
- انجام تحقیق و ارسال آن به صنعت
- ارزیابی اثرات مواد شیمیایی در زندگی روزمره
- نظارت بر پروژه های پیچیده
- نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی
- تهیه گزارش های مربوط به توسعه پروژه
- طراحی و اجرای مطالعات پژوهشی
- روشهای تحقیق جدید
- کار با تکنسین های آزمایشگاه در زمینه تحقیق
- تنظیم تجهیزات آزمایشگاهی برای انجام و نظارت بر آزمایشات
- جمع آوری، مطالعه و آزمایش نمونه هایی از قبیل مواد غذایی، سلول، بافت، نمونه خون، کشت باکتری و موجودات زنده
- تجزیه و تحلیل نتایج
- شناسایی چگونگی استفاده از این تحقیق برای بهبود زندگی انسان
